مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک

هنر مینا با سابقه ای 5 هزار ساله از صنایع دستی فاخر ایران است. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن، اکسید نمی شود، به همین دلیل امکان اجرای طراحی ظریف تر بر روی آن وجود دارد، اما مینا امروزه بیشتر بر روی مس انجام می شود. مینا از دیرباز در مناطق مختلفی در ایران انجام میشده اما امروزه در جای جای میدان نقش جهان استاد کارانی را می توان ملاحظه کرد که به آفرینش این هنر مشغولند.

در فرهنگ دهخدا مینا، نقاشی و تزئین فلزات با رنگ های لعابدار محسوب می شود.

تاریخچه:

پنج هزارسال است که در گوشه کنار این سرزمین، زیور آلات به مدد هنر مینا، آراسته شده است. در این هنر ترکیب آتش و خاک آمیخته با هنر نقاشی برای آراستن جهان به نزد یکدیگر می آیند.

گمانه زنی در خصوص مینا کاری بیزانس این ایده را ایجاد می کند که مینا از ایران به سایر کشورها رفته است.

البته در خصوص آثار باستانی، آثاری با پیشینه بسیار طولانی یافته شده است. 6 انگشتر طلا در قبرس و مجسمه زئوس در یونان که مربوط به پانصد سال پیش از میلاد است تاریخ بالای این هنر در جهان را نشان می دهد.

مینا کاری در دوران های مختلف تاریخ با تغییرات مختلفی روبرو بوده است. این هنر در ایران به زمان اشکانیان و ساسانیان می رسد در عهد صفویه طرح های پرندگان و حیوانات بر زمینه آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز کار می شده است. در دوره مغول نقش و نگاره های درباری بر ظروف مینا نشست.

استفاده از ظروف برنجی و مینا کار در دوران سلجوقیان کاربرد زیادی داشت از این رو سلجوقیان به استفاده و اشاعه هنر مینا کاری اهتمام ورزیدند. صادرات آثار مینا کاری شده در این دوران اتفاق می افتاد.

در دوران صفوی در این زمان نقش‌های مینیاتوری همانند مجلس‌های بزم در دربار، شکار و اسب‌سواری بیشتر رواج داشت و میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد. همچنین نقشهای اسلیمی و ختایی به طرح‌ها افزوده شد، رنگ قرمز نیز بیشتر از همه دوره‌ها به کار میناکاران آمد. در دوره معاصر بعد از دوره قاجار برای مدتی این هنر با فراموشی و کم فروغی همراه بود. امروزه مینای خانه بندی از انواع مینا به فراموش سپرده شده و بیشتر مینای نقاشی رواج دارد.

انواع مینا:

به دو صورت ساخت یک اثر میناکاری امکان پذیر است:

  1  .مینای خانه‌بندی

  2  .مینای نقاشی

مینای خانه‌بندی یا مینای سیمی

در این مینا، مفتول‌های بسیار نازک را به شکل دلخواه در می‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند. سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود 1000 درجه حرارت قرار می‌دهند و مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند. در مرحله بعد رنگ‌های پودری مینا کاری را بر روی سطح کار پر می‌کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت 3 دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود 1000 درجه قرار می‌دهند.

مفتول‌های برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می‌شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان وتهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.

مینای نقاشی

امروز نوعی از مینا که به مینای نقاشی معروف است در اصفهان کار می شود. نقش های مینا بر روی لعاب شفاف شکل می گیرد. به همین منظور ابتدا استاد کار باید طرح مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد سپس لعاب سفید بر روی آن داده می شود در سه یا چهار مرحله و هربار نیز به منظور تثبیت رنگ دمای کوره تا 700 درجه بالا می رود.

پس از انجام نقاشی بر روی جسم سفید رنگ دوباره پخت رنگ ها در کوره به منظور تثبیت رنگ صورت می گیرد. در گذشته رنگ های گیاهی یا معدنی بیشتر استفاده می شدند، امروزه با وجود اینکه رنگ ها بیشتر شیمایی شده اما هنر مینا کاری توانسته با طرح ها و نقش های جاودان خود بر تارک هنر اصفهان بدرخشد هنر مینا کاری‌ را میتوان یکی از اختراعات خلاقه‌ بشر دانست زیرا این‌ هنر شامل‌ فعل و‌انفعالهای پیچیده ایست که‌ بهم ربط‌ داده‌ می شوند از این‌ رو این‌ یک‌ هنر آزمایشگاهی‌ است‌ و در حقیقت ماده‌ ایست که‌ از ترکیب اکسیدهای ‌فلزات که‌ براثر حرارت‌ رنگهای مورد نظ‌ر را بدست‌ میدهد. در اختلاط با تعدادی‌ نمک ثابت ‌‌بدست‌ می‌آید و رنگها با درجه‌ حرارت‌ و طول زمان حرارت‌ ارتباط زیاد پیدا میکنند.‌ بنابراین‌ برای دسترسی‌ به‌ این‌ پدیده هنری زیبا باید آتش‌ و حرارت‌ بدقت‌ مراقبت و مهار‌شود.

مینا که‌ طبعا شفاف است‌ شفافیت بیشتر خود را از اکسید قلع بدست‌ می‌آورد و‌ترکیبات آن از زمانهای قدیم‌ تا به‌ امروز ثابت‌ و بدون‌ تغییر مانده است‌.‌ روی‌ اشیا طلایی‌ و نقره ای هم‌ میتوان مینا کاری‌ کرد ولی‌ اساسا مینا کاری‌ بر روی‌ مس‌ انجام‌ میشود. تا فراهم‌ آمدن مینا چند مرحله باید طی شود باین‌ ترتیب که‌ ابتدا آن چیزی را که‌‌می خواهند مینا کاری‌ کنند به هر شکل و هر اندازه‌ باید به وسیله مسگر متخصص به‌ شکل لازم‌‌ در آید و پس‌ از آن که‌ ساخته شد استاد مینا کار به‌ آن لعاب سفید رنگ‌ می دهد.

انواع رنگ های مینا:

 

 

از سه نوع رنگ برای رنگ آمیزی نقوش استفاده می شود:

رنگهای گیاهی که در چیت سازی هم بکار می‌رود.

رنگهای معدنی که در نقاشی و میناکاری به کار می‌رفتند.

رنگهای فلزی که روی شی کار می‌شود.

شفافیت مینا مرهون اکسید قلع است اما در مینای قدیم ماده لعابین که از سیلیس و زنگار فلز به دست می آمد حرارت می دادند تا با فلز جوش بخورد و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه‌ای رسم وسپس ذوب می‌شود.

انواع میناکاری:

هنر مینا در شکل های مختلفی با مخاطب خود به سخن منشیند، برخی از انواع مینا از این قبیلند:

بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قابهای عکس، تابلوهای مینا که با هنرهای دیگر مانندطلاکاری، خاتم‌کاری، مینیاتور، جواهرسازی ترکیب می‌شود.

درها، پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده در مکان‌های مذهبی به ویژه حرم امامان شیعی.

اشیای تزیینی: جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌هایخاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چایخوری و شربت خوری، قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حبابهای میناکاری، گلاب پاش، آلبوم عکس، انفیه دان، غلاف خنجر.