معرفی صنایع دستی ایرانی

صنایع دستی تبریز

از صنایع دستی تبریز می توان به سفال‌گری ، سوزن‌دوزی ، قالی‌بافی ، قلمزنی روی مس ، کفش‌دوزی ، کنده‌ کاری ، گلدوزی ، گلیم‌بافی ، معرق‌کاری ، منبت‌کاری ، نقاشی روی سرامیک ، نقره ‌کاری و نگارگری را نام برد .

 

سفالگری ( خاک سفید )

صنایع دستی تبریز, هنرهای دستی

سفالگری با خاک سفید بومی منطقه با پیشینه سفالگری در زنوز پیوند تنگاتنگی دارد . چرا که حدود شصت سال پیش استاد عباس و مرحوم استاد احمد قابچی از زنوز به تبریز آمده و با تأسیس کارگاه سفالگری در محله درب سرخاب تبریز این روش تولید را آغاز و تا به امروز پی گرفتند . در این شیوه کلیه مراحل ساخت سفال به شیوه کاملاً سنتی انجام می شود و عمدتاً شامل ظروف کاربردی همچون بشقاب ، کاسه ، فنجان ، نعلبکی ، پارچ آب ، قوری ، قندان و .... می شود .

 

پوشش این نوع سفال با دو نوع لعاب ترانسپارانت بی رنگ و ترانسپارانت فیروزه ای انجام میگیرد که آوازه این نوع سفالها با لعاب فیروزه ای به فراتر از مرزهای کشورمان نیز رسیده است . همچنین عده ای از هنرمندان این استان با ایجاد تزئیناتی بر روی سفال خاک سفید ، با استفاده از تکنیکهای نقاشی ، برجسته کاری ، کنده کاری و مشبک کاری زیبایی دو چندانی به این آثار می بخشند . برخی از این آثار به کشورهای اروپایی نیز صادر می شود .

 

شیوه اجرای کار:

1- آماده سازی گل به روش سنتی با استفاده از خاک بدون فرآوری صنعتی .

2- چرخکاری و تراش بدنه .

3- اجرای تزئینات به روش زیر لعابی با یکی از روشهای نقاشی با رنگ ، کنده کاری ، برجسته کاری ، مشبک کاری ، روش تلفیقی .

4- پخت اول (خام پخت) در دمای حدود 900 درجه سانتیگراد .

5- لعاب زنی به روش سنتی .

6- پخت دوم یا پخت لعابی در دمای حدود 1050 درجه سانتیگراد .

سوزن دوزی

سوزن دوزی در بخش ممقان در 50 کیلومتری غرب تبریز از دیرباز رواج داشته است . در سال های اخیر با توجه به درآمد اندکی که از این صنعت عاید هنرمند سوزن دوز می شد ، به تدریج علاقه به این هنر کاهش یافت ؛ ولی با تلاش سازمان صنایع دستی ، صنعت سوزن دوزی دوباره رونق یافته است . به جای ماده اولیه سوزن دوزی که در گذشته ابریشم طبیعی بود ، امروزه از ابریشم مصنوعی استفاده می شود .

 

قالی بافی

صنایع دستی تبریز, هنرهای دستی

به استناد منابع بسیار، در قرن سوم هجری ، آذربایجان از بزرگترین مراکز بافت قالی و زیلو بود . در دوره سلجوقیان و ایلخانیان هنر قالی بافی در آذربایجان رواج کامل داشت و بر مبنای مینیاتورهای نسخ خطی خمسه نظامی اثر قاسم علی و برخی آثار دیگر که بیشتر نقوش قالی و طرز بافت آن را نمایش می دهند ، آشکار می شود که قالی بافی در دوره تیموریان و سپس در دوره صفویه سیر تکاملی خود را طی نمود و نقوش جدیدی چون سجاده ای ، گل و بوته ، ترنج و لچک ، حیوانات ، خصوصاً نقش گل شاه عباسی متداول گردید و تنوع رنگ ها و استفاده از ابریشم ، ظرافت و زیبایی و کیفیت قالی ها را تا حد قالی پرده نما ، بالا برد . نمونه های چنین فرش هایی هم اکنون در بسیاری از موزه های دنیا در معرض نمایش قرار دارد .

تبریز از مراکز عمده قالی بافی ایران است و از زمان جانشینان هلاکوخان مغول و پس از آن ، مرکز داد و ستد قالی بوده است . در دوره صفوی نیز قالی های بسیار نفیس در آذربایجان بافته می شد .

از این رو به جرأت می توان گفت که حفظ و احیای هنر قالی بافی در ایران مرهون هنرمندان قالیباف و بازرگانان آذربایجان است . امروز هم آذربایجان یکی از مراکز مهم تولید انواع قالی در ایران است و بافتن انواع قالی در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان رواج کامل دارد و قالیبافی از صنایع دستی مهم استان محسوب می شود .

تولیدات این هنر از نظر صادرات اهمیت بسیار دارد و یکی از اقلام صادراتی عمده ایران را تشکیل می دهد . این امر موجب اشتغال نیروی عظیم انسانی نیز شده است . صنعت قالیبافی در سراسر استان به صورت کارگاهی در مناطق شهری ، و تک بافی تقریباً در اغلب روستاهای آذربایجان رواج دارد و هر ساله تعداد قابل توجهی از انواع قالی و قالیچه در طرح ها و نقش های متنوع و بافت های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شود .

قلمزنی روی مس

صنایع دستی تبریز, هنرهای دستی

 

قلمزنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس ، طلا، نقره ، برنج و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی . قلمزنی یکی از رشته‌های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی ، در رده هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار دارد .

امروزه برای قلمزنی ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود . سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند .

<** ادامه مطلب... **>

 

قلم‌های این هنر متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از ایجاد نقش‌ها ، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند . به این ترتیب نقش‌های قلمزده شده به شکل خط‌ هایی تیره و مشخص دیده می‌شود .

نمونه‌ای از هنر قلم زنی استان مرکزی که یک بادیاب (بادیه ، جام بزرگ پایه‌دار) مسی بود در ورودی سازمان مالکیت‌های معنوی WIPO در سوئیس قرار دارد .